𝗠𝗼̣̂𝘁 đ𝗮̂́𝘁 𝗻𝘂̛𝗼̛́𝗰 𝘁𝗵𝗲̂́ 𝘁𝘂̣𝗰, 𝗸𝗵𝗮𝗶 𝘀𝗮́𝗻𝗴, 𝗴𝗶𝗮̀𝘂 𝗰𝗼́, 𝘁𝗵𝗼̛̀𝗶 𝘁𝗿𝗮𝗻𝗴, 𝗰𝗼̛̉𝗶 𝗺𝗼̛̉, 𝗵𝗶𝗲̣̂𝗻 đ𝗮̣𝗶 𝘃𝗮̀ 𝘁𝗵𝐚̂𝗻 𝗽𝗵𝘂̛𝗼̛𝗻𝗴 𝗧𝐚̂𝘆 𝗻𝗵𝘂̛ 𝘃𝗮̣̂𝘆 𝗰𝗼́ 𝘁𝗼̂́𝘁 𝗸𝗵𝗼̂𝗻𝗴? 𝗧𝗮̂́𝘁 𝗻𝗵𝗶𝗲̂𝗻 𝗹𝗮̀ 𝘁𝗼̂́𝘁. 𝗩𝗮̣̂𝘆 𝘁𝗮̣𝗶 𝘀𝗮𝗼 𝗺𝗼̣̂𝘁 𝗰𝗵𝗲̂́ đ𝗼̣̂ 𝘃𝗶̃ đ𝗮̣𝗶 𝗻𝗵𝘂̛ 𝘃𝗮̣̂𝘆 𝗹𝗮̣𝗶 𝗯𝗶̣ 𝗾𝘂𝗮̂̀𝗻 𝗰𝗵𝘂́𝗻𝗴 𝗹𝗮̣̂𝘁 đ𝗼̂̉ đ𝗲̂̉ 𝘁𝗵𝗮𝘆 𝗯𝗮̆̀𝗻𝗴 𝗻𝗵𝗮̀ 𝗻𝘂̛𝗼̛́𝗰 𝘁𝗵𝗮̂̀𝗻 𝗾𝘂𝘆𝗲̂̀𝗻 𝗵𝗶𝗲̣̂𝗻 𝗻𝗮𝘆 𝗺𝗮̀ 𝗱𝐚̂𝗻 𝗰𝗵𝘂́𝗻𝗴 𝗰𝗼𝗶 𝗹𝗮̀ 𝗾𝘂𝗮́ 𝘁𝗮̀𝗻 𝘁𝗲̣̂? 𝗡𝗵𝗶𝗲̂̀𝘂 𝗻𝗴𝘂̛𝗼̛̀𝗶 𝗸𝗵𝗼̂𝗻𝗴 𝘁𝗵𝗲̂̉ 𝘁𝗿𝗮̉ 𝗹𝗼̛̀𝗶 𝗰𝐚̂𝘂 𝗵𝗼̉𝗶 𝗻𝗮̀𝘆 𝘃𝗮̀ 𝘁𝗵𝘂̛𝗼̛̀𝗻𝗴 𝘁𝗵𝗶́𝗰𝗵 𝗴𝗮́𝗻 𝗰𝐚̂𝘂 𝘁𝗿𝗮̉ 𝗹𝗼̛̀𝗶 𝗰𝗵𝗼 “𝗾𝘂𝗮̂̀𝗻 𝗰𝗵𝘂́𝗻𝗴 𝗹𝗮̀ đ𝗮́𝗺 đ𝗼̂𝗻𝗴 𝘁𝗵𝗮̣̂𝘁 𝗻𝗴𝘂 𝗻𝗴𝗼̂́𝗰 𝗻𝗲̂𝗻 𝗵𝗼̣ đ𝗮̃ 𝗯𝗶̣ 𝗹𝘂̛̀𝗮 𝗱𝗼̂́𝗶”.
Sự thịnh vượng của Iran trong Triều đại Pahlavi
Sự thịnh vượng của Iran trong Triều đại Pahlavi, nó được xây dựng trên ngành công nghiệp dầu mỏ, một ngành công nghiệp thâm dụng vốn. Trong quá trình công nghiệp hoá nhanh chóng, nếu vấn đề phân phối của cải không được giải quyết, cuộc sống của những người thuộc tầng lớp thấp sẽ không những không được cải thiện, mà còn trở nên tồi tệ hơn.
Ban đầu, mọi người đều nghèo như nhau, các địa chủ khá hơn một chút nhưng cũng không có thức ăn dư thừa. Bước sang Triều đại Pahlavi, các địa chủ giúp tài phiệt Mỹ hút dầu lên bán và trở thành nhà tư bản, ăn đồ ăn phương Tây, mặc quần áo Tây và mang váy ngắn. Bạn hãy tưởng tượng, có 100 con gà thì một địa chủ ăn 99 con, chỉ còn 1 con gài chia cho 99 người ăn. Từ đó tâm lí của tầng lớp thấp kém đã bùng nổ. Khi khoảng cách giữa người giàu và người nghèo mở rộng, người nghèo đã trở nên cực kì tức giận, hậu quả là cách mạng nổ ra.
Như tôi đã viết từ bài trước, ở Triều đại Pahlavi mọi thứ đều ngoại lai, tài chính và nguồn vốn đều phụ thuộc nước ngoài, giáo dục bắt chước phương Tây, văn hóa và luật pháp được copy nguyên bản châu Âu và Hoa Kỳ. Phong tục trùm đầu đã bị bãi bỏ từ năm 1929. Triều đại Pahlavi rõ ràng đã phản đối truyền thống, thực hiện một xã hội thế tục, tiếp nhận châu Âu và Hoa Kỳ. Vì vậy, có những bức ảnh kinh điển lan truyền trên Internet, Tehran những năm 186x – 197x rất thời trang và cởi mở với những chàng trai cô gái mặc vest, như thể đang dạo chơi trên đường phố New York. Thực tế đất nước Iran suốt 50 Triều đại Pahlavi, những buổi hoà nhạc và chiếu phim chỉ có ở các thành phố lớn, cuộc sống xa hoa với số ít người giàu và tập trung ở đô thị, trong khi hầu hết mọi người dân Iran ở vùng quê đều vô cùng nghèo đói.
Tại sao tôi đã so sánh Triều địa Pahlavi với Trung Hoa Dân quốc?
Có một sự thật là, nếu bạn đứng ở góc độ của bốn gia tộc Trung Hoa là Tưởng, Tống, Khổng và Trần, thì Trung Hoa Dân Quốc là đỉnh cao và Thượng Hải là một thành phố thiên đường không bao giờ ngủ. Nhưng nếu bạn là những người nông dân đến từ vùng nông thôn, không đủ thực phẩm mỗi ngày, không đủ khả năng đi học, thậm chí không có đất canh tác ở nông thôn và chỉ có thể làm công nhân hợp đồng thời vụ trong các nông trại hay nhà máy, thì một thể chế như vậy không bao giờ là tốt với bạn.
Đó thực sự là vấn đề sống còn.
Triều đại Pahlavi chỉ tập trung xây dựng thành thị, cho phép giai cấp tư sản ở các thành phố được hưởng nền văn minh, xây dựng xã hội cởi mở giống Mỹ và châu Âu. Nhưng nông thôn lại bị bỏ rơi. Pahlavi chỉ tập trung ưu tiên cho số ít tinh hoa, không quan tâm đến lợi ích của số đông dân chúng, bỏ bê hoàn toàn công việc xây dựng nông thôn. Từ năm 1963 đến năm 1971, dưới thời trị vì của Pahlavi, tỉ lệ đầu tư nông nghiệp trong tổng đầu tư của Iran đã giảm từ 17% xuống còn 5%. Thay vào đó, Pahlavi đầu tư xây dựng các khu phố sầm uất nhất, đường sá hiện đại nhất, sân vận động lớn và đẹp nhất. Các rạp chiếu phim, phòng hoà nhạc, quán cà phê được xây dựng ở các thành phố lớn, tạo ra nhiều biểu tượng của nền văn minh cởi mở. Nhưng ở nông thôn ngược lại, không có nhà máy phân bón, không có công trình thuỷ lợi, cuộc sống ở làng quê thậm chí điện thắp sáng không có.
Nếu như cuộc sống văn mình không có người nông dân và công nhân, mà tầng lớp này chiếm đa số trong xã hội, thì một điều đương nhiên là những con người bần cùng kia họ không ủng hộ Pahlavi. Vì vậy, chỉ cần một ngọn cờ phất lên thì chắc chắn giai cấp công nhân và tầng lớp nông dân họ sẽ vùng dậy, nắm lấy và lật đổ Pahlavi; đó là điều tất yếu.
Khi phải đối mặt với những rắc rối bên trong và bên ngoài, Pahlavi đã cố gắng hiện đại hoá quốc gia thông qua công nghiệp hoá đất nước, xây dựng Iran theo kiểu phương Tây. Tuy nhiên, chính sách kinh tế sau đó của Pahlavi lại không phù hợp với thực tế đất nước, nó trở thành lí do chính làm cho Triều đại Pahlavi dễ dàng bị sụp đổ sau 50 năm.
Mọi người đều biết chuyện cổ tích anh hùng giết rồng lửa.
Nội dung câu chuyện sẽ là, khi con rồng lửa hung ác làm hại người dân thì anh hùng xuất hiện cùng người dân đánh đuổi con rồng đi, cuộc sống từ đó hạnh phúc mãi mãi. Nhưng thật không may, thực tế không phải như câu chuyện cổ tích, mà nó khác xa rất xa. Trong chuyện cổ tích, đánh đuổi xong con rồng, câu chuyện đã kết thúc tốt đẹp. Còn trong thực tế cuộc sống, đánh đuổi xong con rồng, đó mới chỉ là khởi đầu.
Lịch sử thế giới cho thấy, không khó để tìm ra những triều đại hay thể chế chính trị như Thời đại Pahlavi, không khó để tìm ra những anh hùng như Pahlavi.
Tôi lấy ví dụ Juan Perón của Argentine, Salvador Allende của Chile, Josip Broz Tito của Nam Tư, Thomas Sankara của Burkina Faso và vô số những người tiên phong đã chứng minh điều thực tế này. Trong lịch sử, những vị anh hùng này đều dựa vào lực lượng đông đảo quần chúng để thực hiện chiến tranh du kích, đấu tranh vũ trang hay cách mạng xã hội, từ đó đánh bại chủ nghĩa đế quốc và tư bản, xây dựng lên một xã hội mới đứng về phía đông đảo nhân dân, nhưng công việc sau đó là xây dựng một đất nước thịnh vượng và hùng mạnh thì quả thực rất khó khăn.
Iran cũng phải đối mặt với vấn đề này.
Nếu bạn hỏi mọi người lựa chọn Pahlavi lật đổ chế độ thực dân phong kiến, hay Khomeini lật đổ Thời đại Pahlavi, chắc chắn ai cũng ủng hộ. Nhưng nếu bạn hỏi mọi người lựa chọn con đường độc lập hay con đường Tây hóa, lựa chọn con đường quốc gia dân tộc độc lập tự chủ hay một xã hội thần quyền tham những tràn lan, thì không khó để hình dung câu trả lời. Thực tế là, Tây hóa không chỉ đơn thuần là Âu hóa và Mỹ hóa, đối với nhiều nước đang phát triển nó cũng có nghĩa là hiện đại hóa. Thần quyền không có nghĩa là hủ tục lạc hậu, không có nghĩa là chống lại những cái văn minh hay cái mới, mà đó là bản sắc quốc gia dân tộc dựa trên đặc điểm văn hoá xã hội phù hợp với ý nguyện của người dân. Tôi đã lấy ví dụ Trung Hoa Dân quốc rất điển hình để so sánh. Nếu bạn hỏi người Trung Quốc có nên lật đổ nhà Thanh không thì chắc chắn hầu hết mọi người sẽ gật đầu. Nhưng sau khi lật đổ nhà Thanh thì làm gì, đây là một sự khác biệt lớn. Viên Thế Khải và Ngô Bội Phu để lại một khoảng trống, còn Tôn Dật Tiên vượt biển để thể hiện sức mạnh thần kì bằng cuộc cách mạng Tân Hợi 1912 để thành lập nên Trung Hoa Dân quốc, chế độ quân chủ lập hiến, quốc hội dân chủ, chế độ nội các tổng thống, nghe thì rất hay ho nhưng kết quả sau đó như thế nào thì bạn đã rõ.
Ngay sau khi bị Israel tấn công, hơn 20 thủ lĩnh của Iran cùng 9 nhà khoa hạt nhân hàng đầu bị tiêu điệt mà Iran không thể phản ứng gì, tờ báo The Times đã viết những dòng rất cay đắng với thực tế đất nước Iran.
“Các viên chức tại Cộng hòa Hồi giáo công khai tuyên bố sống cuộc sống khắc khổ như những nhà cách mạng ngoan đạo. Lãnh tụ tối cao của Iran tổ chức các bài phát biểu và cuộc họp trong một hội trường đơn sơ không có ghế và đồ đạc để chứng minh sự khắc khổ của mình. Nhưng các cuộc đột kích của Israel vào các căn hộ áp mái sang trọng ở một số khu vực phía bắc và đông bắc Tehran đã vén bức màn che giấu lối sống xa hoa của chế độ và các nhà lãnh đạo IRGC ở những khu vực đô thị đắt đỏ nhất. Những khu phố này, hiếm khi được cảnh sát đạo đức tuần tra, là nơi sinh sống của giới tinh hoa và quan chức chế độ Tehran, không hề nao núng trước lạm phát, lệnh trừng phạt hay nguy hiểm. Các cửa hàng xa xỉ bán Louis Vuiton và Chopard, và thường thấy con cái của các quan chức chế độ đi dạo trên phố bằng xe BMW và Porsche. Bây giờ, họ phải đối mặt với thực tế của chiến tranh.”
Người ta nói rằng Iran có nhiều gián điệp nội bộ.
Thực ra, nói gián điệp nội bộ không đúng, bởi một khi đã là gián điệp nội bộ thì cần phải ẩn mình thật kĩ, trong khi phe thân phương Tây phản bội lại lợi ích của quốc gia dân tộc lại đang rất công khai ở đất nước Iran.
Nhưng đây không phải là điều tai hại nhất.
Điều tai hại nhất là chính quyền thần quyền của Iran từ lâu đã tham nhũng.
Điều tai hại nhất là chính quyền thần quyền của Iran từ lâu đã tham nhũng. Họ sử dụng biểu ngữ đức tin đẹp nhất, nhưng lại dùng biểu ngữ này làm cái cớ để thỏa mãn những ham muốn ích kỉ vô hạn của các nhóm lợi ích, từ đó sống trên xương máu đồng bào. Điều này không phải là hiếm ở Iran. Những người như vậy rất nhiều, họ đều có thể hô vang những khẩu hiệu lí tưởng, những khẩu hiệu ấy thường có sức hấp dẫn chết người đối với quần chúng. Họ nói với quần chúng rằng họ mang lại một xã hội bình đẳng, khôi phục vinh quang của đất nước, những điều hay ho như vậy thì ai có thể từ chối. Tuy nhiên, đằng sau những lời hứa hẹn đẹp đẽ ấy là những toà biệt thự, là những chiếc xe hơi sang trọng, là những đặc quyền dành cho những người có quyền lực dưới một thế lực duy nhất và không được giám sát – đây chính là điều tai hại nhất ở Iran.
Bản thân tôn giáo là tự kỉ luật, nên thần quyền kết hợp chính trị và tôn giáo, đó là ba thứ mâu thuẫn nhau, từ đó tạo nên một xã hội mag tính lí tưởng không thể nào đạt tới.
Năm 1979, Khomeini thực hiện cuộc cách mạng xã hội với chủ trương “Độc lập dân tộc – Chống đế quốc Mỹ – Phục hưng tôn giáo”, nên đã giành được sự ủng hộ rộng rãi của tầng lớp người lao động nghèo. Những người ủng hộ Khomeini, họ đứng lên lật đổ Triều đại Pahlavi với niềm tin rằng, Khomeini sẽ đưa Iran đến một tương lai tự do, độc lập và dân chủ. Nhưng tất cả họ đều bỏ qua một điểm mấu chốt, rằng bản thân tôn giáo là độc đoán, Khomeini về cơ bản chỉ là một học giả tôn giáo và nhà lãnh đạo tôn giáo. Điều này có thể thấy rất rõ, từ khi Khomeini lên nắm quyền lực, ông thực hiện một xã hội dân chủ nhưng lại dưới quyền lực thần quyền tuyệt đối lên trên nền dân chủ. Nhà nước thần quyền Iran vẫn phân chia quyền lực, có bầu cử bỏ phiếu, nhưng Khomeini lại để tổ chức tôn giáo trên hết, tổ chức này gồm các giáo sĩ có quyền giám sát bộ máy nhà nước, giám hộ hiến pháp. Quyền lực của tổ chức tôn giáo này rất lớn, ngay cả tổng thống được bầu cũng chỉ thực hiện sự chỉ đạo phía sau hậu trường, chứ không có quyền lực thực sự. Nhà lãnh đạo tối cao có quyền lực thiêng liêng, được quyền phủ quyết các dự luật quốc hội ban hành, quyền bãi nhiệm và quyền bổ nhiệm các chỉ huy quân sự.
Có thể nói, Iran chắp vá cả về hệ tư tưởng lẫn quyền lực, nó chống lại chế độ chuyên quyền nhưng lại sở hữu quyền lực tối cao, nó ủng hộ độc lập dân tộc nhưng lại xoá bỏ nền văn hoá dân tộc để thay bằng hệ tư tưởng tôn giáo, nó thúc đẩy sự thịnh vượng kinh tế và văn hoá nhưng lại kiểm soát kinh tế văn hoá bằng đạo đức tôn giáo.
Cho dù là tôn giáo, nhưng một quốc gia có “uỷ ban” tôn giáo quyền lực không hạn chế, thì việc các thành viên trong uỷ ban này trở nên tham nhũng là điều khó tránh khỏi. Một khi tham nhũng trở thành dịch bệnh, thì quốc gia đương nhiên suy yếu, nên chiến tranh xảy ra Israel chưa thực sự đánh thì Iran đã tự thua.
Đôi khi, chiến tranh có thể là điều tốt – có thể hơi tàn nhẫn và vô nhân đạo, nhưng xét về góc độ cấu trúc xã hội, chiến tranh thường mang đến cơ hội cho sự thức tỉnh và đổi mới xã hội./.
